Portugal-Espanha

Aguesta net se jòga ar Estádio da Luz un partit amistós entre es seleccions de Portugal e Espanha, que preten dar impuls ara iniciatiua conjunta entà celebrar ath 2018 era Copa Mondiau de Fotbòl, a era que i òpten jos era denominacion de Candidatura Ibérica.

Sinibald de Mas

Introdusisqui ací a ua des granes figures deth Iberisme: Sinibald de Mas e Sans (1809-1868). Sinòlog, pintor, caligraf, escrivan, ambaishador, aventuraire e intellectuau iberista espanhòu, e òm des pionèrs dera fotografia.

Discipol de Pablo Alabern en Barcelona, presentèc as Corts en 1821 ues pròves practiques de calligrafia. Estudièc idiòmes, que n'arribèc a conéisher uns vint, atau coma fisica. Arrevirèc era Eneida de Virgili n'hexametres castelhans. Siguec un bon pintor; se conserven es sòns retraits de Manuel de Cabanyes e de Joaquim Arròca Cornet, realizadi cap a 1830. En 1831 publiquèc en Barcelona Vint-e-quate poèmes lirics e Aristodemos, ua tragèdia en vèrs que sagèc en eth exercir un interessant e peculiar sistèma de métrica, que descriuec en sòn assag Sistèma musicau dera lengua castelhana (Barcelona, 1832). Tanben inventèc un idiòma universau. Protegit per Remisa, collaborèc en El Vapor enquia intervengudi de 1834. Recomanat per Félix Tors Amat obtenguec er emparament de Cea Bermúdez, Francisco Martínez de la Rosa e Javier de Burgos entà que se li nomentèsse arrevirador encargat de viatjar per Autan damb comission d'apletar notícies e documents literaris e estadistics, de politica, comèrç e de tot genre que podessen importar as interèssi e glòries nacionaus.

Era sua aventura viatgèra, iniciada en 1834, li amièc de Marselha a Constantinobla, a on contractèc amistat damb er illustratorientalista López de Córdoba, e enquia 1838 en qu'arribèc a Calcuta, passèc peth Liban, Palestiniana, Egipte, Arabia e Persia. En Bengala hec quauqui uns des prumèrs darregotips coneishudi dera region. Coma eth sòn pague trigaue en vier, s'installèc en Manila, en tot víuer dera sua abiletat comaretratista e dera caridad deth pair Manuel Bon, que li auec lotjat en sòn celda cinc mesi. Ath sòn torn en Madrid en 1842 publiquèc Informe sobratz er estat des isles Filipines, prumèr en edicion confidencial de 1842 e dempús en publica, en 1843; coma defenie era independéncia der archipèl, eth madeish censurèc era part que pas li agradèc en govèrn. Establit en Macau en 1844, publiquèc L'Ideographie, 1844, e en Manila eth sòn Pot-pourri literari (1845), dedicat en Tors Amat. Collaborèc en El Renacimiento de Madrid (1847). En aguest madeish an siguec designat coma prumèr ambaishador espanhòu en China; auie arribat ada era per còp prumèr quan auie 34 ans. Obtenguec era representacion e sedença diplomatica en Pequin quan sonque França, Gran Bretanha e EE. UU. Auien artenhut era acreditacion der emperairemanchú, fòrça reacio ara penetracion occidentau, e eth sòn amic José d'Aguilar, qui arribarie a èster tanben un gran sinòlog, obtenguec eth consulado de Hong Kong en 1848 damb residéncia en Macau.

Tornat en Madrid en 1851, entre es sues òbres d'assag politic destaque, ara calor deth movement pro "Union Iberica", Era Iberia. Memòria sobratz era convenença dera union pacifica e legau de Portugau e Espanha. Aguesta òbra siguec publicada per prumèr còp en Lisboa en 1851; Latin Coelho l'arrevirèc ath portugués en 1852. Siguec fòrça reestampada tant en aguesta madeisha ciutat coma en Madrid. Era òbra sajaue, segontes Rocamora, demostrar "es avantatgi politics, economics e sociaus dera union des dues monarquies peninsulares en ua soleta nacion". Se la pòt considerar coma manifestacion des interèssi economics dera borgesia peninsular, que, en competéncia damb França e Anglatèrra, volie ampliar eth sòn mercat. Er escut dera naua nacion ère eth d'Espanha e Portugau junhudi, e era banèra constaue de quate colors: blanc, blu, ròi e auriòu. En 1853 se reestampèc en Madrid ath madeish temps qu'es sues Òbres literàries. Siguec condecorat damb era Orde de Carlos III.

De Mas escriuec tanben L'Angleterre, la Chine et l'Inde, París, 1857, e La Chine et les puissances chrétiennes, París, 1861, libres fòrça documentadi que recomanen aumentar eth comèrç e dividir China entara sua melhora explotacion comerciau pes païsi europèus. En tot tornar ara sua aficion pera calligrafia, publiquèc en París Cartilla, 1858 e, en collaboracion damb Jerónimo Canals, Art d'escríuer en letra espanhòla, 1860; damb W. Norriat Escriuec Art d'escríuer letra anglesa, 1860. Manuel Ovilo e Otero escriu tanben qu'ei autor de Colleccion de burèus diplomatics. Son es sues comunicacions dirigides en govèrn. Era prumèra versa sobratz Grècia; ua auta envolòpa Suez; d'auta de Moka; d'auta de Calcuta. Tanben d'ua Notícia estadistica e mercantila de Shanghay, de Ningpó, d'Interprèta deth viatgèr en Autan, d'Estat des isles Filipines, 1845 e de Memòria sobratz es rendes publiques de Filipines e es mejans d'aumentar-les.

Presentacion dera Lei der occitan

Ager debanèc ara sedença der Institut d'Estudis Catalans era presentacion dera "Lei der occitan, aranés er Aran", que siguec aprovada eth 22 de seteme de 2010.

Ar acte, ath delà deth president der IEC, eth sociològ Salvador Giner, e Enric Garriga Trullols, president deth CAOC (Centre d'Afrairament Occitano-Catalan), intervengueren bèri ponents dera lei (es deputades Carme Vidal -CDC- e Maria Àngels Cabasés -ERC-, e eth deputat Francesc Pané -ICV), eth Sindic deth Conselh Generau d'Aran, Paco Boya, e Josep-Lluís Carod-Rovira, vice-president dera Generalitat de Catalonha.

Aguesta lei supause un auanç substanciau n'era reconeishença dera identitat aranesa e occitana, e eth sòn autogovèrn, donques qu'era Val d'Aran se convertís atau eth çò de prumèr e unic territòri d'Occitània a on era lengua occitana, nomentada ací aranés, artenh era oficialitat. Se place atau er Aran ara centralitat dera comunitat occitana, e supause un exemple, un referent e ua esperança entara rèsta de territòris. Eth territòri mès petit d'Occitània, e damb eth mendre nombre de parlants, a dat eth pas mès en tot important en favor dera sua lengua e cultura. Ath delà, poténcie es ligams e eth compromís entre Catalonha e Occitània, en contacte dempús dera epòca medievau, e qu'aué dia, en eth contèxt europèu, se tradusís en interèsi economics e culturaus de grana importància.

S'enfortís er idiòma e se li dòte des mecanismes de besonh, non solaments entara sua subervivença, mès entara sua recuperacion. Se creen estruments coma ua plataforma audiovisuau de television per Internet, Hèm TV, o er Institut d'Estudis Aranesi, que velharà pera lengua, cultura e identitat aranesa, atau coma garantir era unitat dera lengua occitana; mès çò de mès d'important ei era prioritat que se ne da ara educacion.

Supause ua grana passe ara tèsta, donques que, damb uns 6.000 parlants, era oficialitat non se circumscriu solament ena Val d'Aran, mès qu'includís tota Catalonha, en tot passar atau a èster era tresau lengua oficiau a tot eth territòri, en tot garantir-se atau eth respècte entà totes eres.

Catalonha se convertís atau er eth unic territòri dera UE, amassa damb Luxemborg, qu'a tres lengües coma oficiaus; ei ua leçon de respècte, implicacion, sensibilitat e coratge, ua actitud fòrça diferent ara d'auti territòris, a on non solaments ua unica lengua pòt gaudir de respècte e oficialitat, mès que se sage minoritzar ara rèsta.

Com didec Francesc Pané, non passarie pas arren se desapareish ua parpalhòla, demoren fòrça autes parpalhòles; ne se desapareishen totes es parpalhòles, encara i aurien fòrça auti animaus; mès un mon sense parpalhòles mos harie fòrça mès praubes a toti. Ua lengua ei ua manèra d'explicar eth mon, ua cosmovisió, ua anma. Que cada setmana morisquen dues lengües en mon, mos empobreix...

Er Iberisme

Es pòbles iberics an caminat amassa des de tostemp, damb ua istòria a viatges en comuna, a viatges en parallel.

Des dera romana Hispània, en tot passar peth reiaume visigoth o era preséncia araba, era unitat siguec ua constanta. Damb era Reconquesta aguesta unitat se fragmente, e cada pòble discorre autonòmament; maugrat açò, era vision dera unitat iberica tostemp siguec presenta, e pròva d'açò ei era politica d'aliances matrimoniales. Damb Felipe de Habsburgo aguesta unitat se materialize, en tot amassar jos ua madeisha corona es Espanhas e Portugau. Mès en 1640, per desparièrs motius, se tornen a separar es sòns destins.

E arribam ath sègle XIX, quan sorgís eth Iberisme coma tau; un movement que cercaue emular es succèssi dera Unificacion alemanda o eth Risorgimento italian. Des des Corts de Cadis 8es corts constituentes pendet era invasion napoleonica) se sagèc ua aliança liberau damb Portugal, en tot júnher fòrces entà lutar contra era absolutisme e er Ancian Regim. E ena dusau mitat deth sègle, aguest iberisme aquerís un caractèr progressista, federau e republican.

Damb er Ultimatum Britanic de 1890 contra eth colonialisme portugués, o damb eth nomentat Desastre de 1898, e era pèrta des darrères colònies espanhòles, sorgissen naues votzes que clamen per ua union iberica, sus tot dempús deth nacionalisme periferic, entà recondusir la derive peninsular. Ad aguestes votzes s'i junh, per exemple, era de Miguel de Unamuno o Teófilo Braga.

E atau mos trobam que, quitament era Constitucion dera II Republica Espanhòla arreconeishie era dobla nacionalitat hispano-portuguesa. O que Francesc Macià proclamèc "l'Estat Català integrat en la federació de Repúbliques Ibèriques". Dempús vengueren dictadures fascistes a ua banda e era auta, e per fin era democracia, maugrat qu'er eth cas portugués, de manera fòrça mès digna. E en 1986 s'incorpòren ambdús estats ath projècte europèu.

En aguest nau scenari ei a on mès sentut a acomplir aguest sòn nomentat Ibèria. Crear un projècte fòrt laguens d'Euròpa, capable de jogar un pepèr ara comunitat internacionau, pleaments democratic e federau, que resòlve per fin es dinamiques centrípetes e centrifugues, a on se respècten es nòstes lengües, cultures, istòria e identitats; en definitiva, a on toti i sigam a gost.

«Non seràn pas es volontats des òmes mès es leis dera istòria es qu'alteraràn era actuau estructura dera Península Iberica. Era melhora manèra de produsir-se aguesta evolucion serà laguens d'ua Euròpa junhuda».

Agustí Calvet, Gaziel. (1887-1964)

12 d'Octobre

Non i a melhora manèra de començar qu'en guardant ath futur arrebrembant eth passat.


"Toti auem sang indigèna. Es praubes as sues vees, es rics as sues mans".